Η Ιστορία μας
Ιστορία
Ο Πεντάλοφος είναι ένα χωριό με έντονη ιστορική δράση.Δήλωσε παρών στις πιο δύσκολες ηρωικές μάχες που έδωσε η Ελλάδα, όπως αυτές του Β΄Παγκοσμίου πολέμου.Όμως η ιστορία αυτού του μικρού χωριού μόνο μικρή δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί.Αιώνες πριν, στα βουνά της Μακεδονίας, στις κορφές της Πίνδου αρχίζει η ιστορία του, η οποία μάλιστα συνεχίζεται έως σήμερα.
15ος αιώνας
Παρόλο που τα πρώτα σημάδια ζωής στον Πεντάλοφο χρονολογούνται γύρω στον 15ο αιώνα μ.Χ, βρέθηκαν δείγματα στη Γκραντίσκα τα οποία φανερώνουν πως τελικά ίσως και να υπήρχε ζωή και κατά την ελληνιστική περίοδο.Συγκεκριμένα, εντοπίστηκαν νομίσματα από την ελληνιστική εποχή(3ος αι.μ.χ), όπως και κατά την περίοδο της αυτοκρατορίας του Ιουστινιανού.Εντούτοις, ο χρόνος αρχίζει να μετράει από τα μέσα-τέλη του 15ου αι.μ.Χ μέχρι αρχές 16ου αι.μ.Χ.Τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο παρατηρείται σταδιακή αύξηση του πληθυσμού.Ειδικότερα ο αριθμός των κατοίκων και στους τρεις μαχαλάδες -συγκαταλεγομένου και του Βυθού- ανέρχονταν στα 500-600 άτομα, δηλαδή 82 οικογένειες, 95 ανύπαντροι, 20 χήρες.Αυτή την περίοδο το Ζιουπάνι αποτελούσε επαρχία της διοίκησης με έδρα το Άργος Ορεστικό και λίγο αργότερα της Νεάπολης.
Σλάβικη κυριαρχία
Στο διάστημα από τον 7ο-14ο αι.μ.Χ και συγκεκριμένα το 1331, σέρβικα και άλλα σλάβικα φύλα εγκαταστάθηκαν στο Ζιουπάνι.Μάλιστα το όνομα με το οποίο είναι γνωστό το χωριό σε πολλόύς ως "Ζιουπάνι", το οφείλει στον διοικητή Νικόλαο Ζουπάνο.Ο ίδιος μόλις πήρε εντολή, φρόντισε να βρει ένα κατάλληλο μέρος, για να χτίσει το κάστρο του κι έτσι αυτό το μέρος δεν ήταν άλλο παρά η Γκραντίσκα.Γι'αυτό και το όνομα Ζουμπάνι έχει συμβολικό χαρακτήρα, σημαίνει αρχηγείο.
Τουρκοκρατία
Γύρω στα 1690 έρχονται Τούρκοι στην περιοχή της Ανασελίτσας και εγκαθίστανται σε διάφορα χωριά.Ωστόσο, ο Πεντάλοφος αποτελούσε ένα μέρος από τις ελάχιστες περιπτώσεις χωριών τα οποία δεν έχουν μόνιμους Τούρκους.Τότε οι κάτοικοι που ήταν εγκατεστημένοι στο Ζιουπάνι ανέρχονταν στα 600 άτομα.Ο αριθμός αυτός λίγα χρόνια πριν, ήταν μεγαλύτερος, όμως το 1665, λόγω επιδημίας πανούκλας, μειώθηκε δραματικά.Οι Τούρκοι φορολογούσαν όλους τους κατοίκους, οικογενειάρχες, άγαμους, χήρες, χήρους, καθώς και την εργασία τους.Ο Πεντάλοφος εκείνα τα χρόνια αποτελούσε το μεγαλύτερο "εισόδημα" των Τούρκων, αφού εισέπραταν περίπου 18.000 άσπρα.Το Ζιουμπάνι, ανήκε στον ναχιγιέ της Χρούπιτσας.Η δεκάτη που δίνεται στον σπαχή του προαναφερθέντος χωριού, ο οποίος από παλιά την ελάμβανε από πολλούς τόπους, τώρα συμπεριλαμβάνει τον Πεντάλοφο στα πιο κερδοφόρα χωριά της διοίκησης, αφού το ποσό που εισέπραττε από πολλά χωριά μαζί, τώρα το έπαιρνε μόνο από τον Πεντάλοφο, αυτό όμως δε σήμαινε πως δε φορολογούνταν ( φόρος στα σιτάρι, βρίζα, λινάρι, μήλα, κεχρί, ρόβι, άχυρα, καρύδια, κάνναβη, κάστανα, βρώμη και κουκούλια) Φορολογούσαν ακόμη και τους κήπους, τους ανεμόμυλους καθώς και τα ζωντανά που διέθετε ο καθένας.
Γύρω στα 1700 παρατηρείται εμφάανιση εμπόρων και μεταναστών, κάτι που οφείλεται στην ανάπτυξη των αστικών κέντρων.Έτσι, άρχισαν οι εισαγωγές και σιγά, σιγά η καλλιέργεια σταμάτησε.Ωστόσο, το 1739, λόγω της ευημερίας αλλά και της πλούσιοπάροχης ζωής τόσο των Τούρκων όσο και των πλουσίων της περιοχής, δημιουργήθηκε ένα καινούριο επάγγελμα, αυτό των μαστόρων και των τεχνητών.Στην ανάπτυξή του συνέβαλλαν και οι καταστροφές χωριών από τους Τουρκαλβανούς(χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί ο Τσέρος-Δίλοφο-Δοτσικό- το 1830, που καταστράφηκε τρεις φορές), η πίεση που ασκούσαν στους κατοίκους της Ηπείρου αλλά και ο δρόμος προς τη Θεσσαλία που ήταν πιο σύντομος από εδώ και χωρίς ιδιαίτερους κινδύνους.Περίπου το 1882 η τουρκική διοίκηση εγκατέστησε φρουρά στον Πεντάλοφο, επειδή φοβόταν τυχόν επανάσταση των μακεδονικών περιοχών, κάτι που τελικά επαληθεύθηκε λίγα χρόνια αργότερα.
Μακεδονικός Αγώνας
Το 1882, οι Τούρκοι εγκατέστησαν φρουρά στον Πεντάλοφο φοβούμενοι για την εξάπλωση του αγώνα.Οι άντρες που την είχαν αναλάβει, βρήκαν καταφύγιο στην Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας.Εκεί ο ηγεμόνας Σεραφείμ Χονδροκώστας τους προσέφερε την πολύτιμη βοήθεια του.Κατήυθυνε, επίσης, τους αντάρτες Μακεδονομάχους σχετικά με τον προορισμότους, τα χωριά αλλά και τα μέρη γύρω από την Καστοριά.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1905, ενώ ο αγώνας βρισκόταν στο αποκορύφωμά του, στον Πεντάλοφο ο ανταρτοπόλεμος συνεχιζόταν.Δεκατρία άτομα διακινούσαν όπλα για την ενίσχυση του αγώνα.Ο προορισμός τους ήταν το Επταχώρι και από εκεί τα παραλάμβανε το Κομιτάτο.Ο Πεντάλοφος τελικά απελευθερώθηκε μαζί με ολόκληρη τη Μακεδονία.
Α΄Παγκόσμιος πόλεμος
Μετά την απελευθέρωση, κατά τη διάρκεια του Α΄Παγκοσμίου πολέμου, στον Πεντάλοφο βρισκόταν τα όρια των δύο "κρατών", του δημοκρατικού(Ε.Βενιζέλος) και του βασιλικού.Στη φύλαξη των συνόρων του βρισκόταν γάλλοι στρατιώτες( περίπου το 1917).Από αυτή τη προέλαση των Γάλλων, επωφελήθηκε κατά κάποιο τρόπο το χωριό, αφού δημιουργήθηκαν ταχυδρομεία και εμβολιάστηκαν μαζί με τους στρατιώτες αρκετοί κάτοικοι και κυρίως παιδιά
Μικρασιατική καταστροφή
Στις μάχες της Σμύρνης και ολόκληρης της Μ.Ασίας πήραν μέρος αρκετοί άνδρες από τον Πεντάλοφο.Ένας από τους ανθυπολοχαγούς ήταν Πενταλοφίτης(Σ.Βούγιας).Ωστόσο, το αποτέλεσμα αυτού του αιματηρού πολέμου ήταν να πενθήσουμε εκτός από τις περιοχές της Μ.Ασίας και 22 άνδρες του Πενταλόφου, που πολέμησαν γενναία.Οι υπόλοιποι γύρισαν πίσω μαζί με ολόκληρο τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας.
Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος
Και στον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο ο Πεντάλοφος είχε ενεργό ρόλο.Το χωριό αποτελούσε το ορμητήριο του ελληνικού στρατού για το αλβανικό μέτωπο. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Ν.Βρεττάκου στο βιβλίο του Οδύνη, για τη στάση των κατοίκων του χωριού προς τους έλληνες στρατιώτες που κατευθύνονταν στο αλβανικό μέτωπο, όπως αυτή αναδημοσιεύτηκε στο υπ'αριθμ. 8 φύλλο της εφημερίδας "Πεντάλοφος" Ιούλιος- Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1996(..." Στις 27 του Οκτώβρη το βράδυ, φτάσαμε σ'ένα χωριό τον Πεντάλοφο, όχι και πολύ μακριά από τα ελληνοαλβανικά σύνορα.Έβρεχε από το πρωί κι ο χωματόλοφος που προσπαθούσαμε να στήσουμε τ'αντίσκηνά μας , ήταν όλος μια λάσπη. Μπήγαμε τους πασάλους κι εκείνοι ξεριζώνονταν. Κατέβηκαν οι χωρικοί, άλλοι κρατώντας τρύπιες ομπρέλες κι άλλοι κουκουλωμένοι με παλιόρουχα και τρύπιες κουβέρτες και μας πήραν στα σπίτια τους.Είχανε σωθεί τα εφόδιά μας, ήμασταν νηστικοί, ήτανε και εκείνοι φτωχοί κι οι φωτιές που μας άναψαν να στεγνώσουμε ήταν για μας το καλύτερο δώρο που μπόρεσαν να μας προσφέρουνε"). Για την ίδια χρονική περίοδο ο Σ. Κάσσος αναφέρει το γεγονός της επιστράτευσης των νέων του Πενταλόφου ως εξής : "Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου ένα κατάμαυρο αναγνωριστικό αεροπλάνο έκανε την εμφάνισή του πάνω από το χωριό, ξεπρόβαλε από του "Κόρακα τη φωλιά" και χάθηκε στα νότια. Μετά άρχισαν να χτυπούν οι καμπάνες και γρήγορα κυκλοφόρησε η είδηση ότι κηρύχτηκε πόλεμος. Η αστυνομία τοιχοκόλλησε στα καφενεία του χωριού την προκήρυξη της επιστράτευσης.Πολλοί συγχωριανοί μας εκλήθησαν υπό τα όπλα".
Συνοψίζοντας, η συμβολή του Πενταλόφου στον πόλεμο του '40 ήταν μεγάλη. Πολλοί άνδρες του επάνδρωσαν τον ελληνικό στρατό. Και οι γυναίκες, όμως, του χωριού συνέβαλλαν στον αγώνα κατά του κατακτητή με το δικό τους τρόπο. Έπλεκαν ρούχα, συγκέντρωναν κουβέρτες, φαγητά, είδη πρώτης ανάγκης, πολεμοφόδια, για να τα πάνε στο μέτωπο, καθώς, λόγω του βαρύ χειμώνα, ήταν δύσκολη η πρόσβαση. Έτσι, αυτό το βαρύ φορτίο έλαχε στις μικροκαμωμένες αλλά μεγαλόψυχες γυναίκες της Πίνδου που κουβάλησαν στα χέρια τους τον μεγάλο στρατηγό Δαβάκη. Με λίγα λόγια, αποτελούσαν έναν εχθρό ακαταμάχητο, ανίκητο για τους στρατιώτες του Μουσολίνι. Η ιστορία αξιολογώντας τη συμβολή τους στον πόλεμο του '40, τις κατέταξε στις ηρωίδες της Πίνδου και το άγαλμα που στήθηκε προς τιμή τους στην είσοδο του χωριού δηλώνει την ευγνωμοσύνη μας προς αυτές.
Αξίζει να αναφερθεί ότι κατά την περίοδο της Κατοχής, οι Γερμανοί έκαψαν δύο φορές το Δημοτικό Σχολείο του Πενταλόφου. Ωστόσο, το χωριό υπέστη λίγες υλικές ζημιές σε σχέση με άλλα χωριά. Ιδίως στον τομέα της σίτισης των κατοίκων του, στάθηκε τυχερός. Είχε μεν τη δική του παραγωγή από κάστανα, καρύδια και μήλα εκτός από την κτηνοτροφία, παρόλα αυτά οι γυναίκες του χωριού αντάλλασαν κυρίως με την Παραμυθιά αλλά και με άλλα χωριά της γύρω πςεριοχής, τα χαλιά τους και γενικά την προίκα τους με λάδι και άλλα τρόφιμα στα οποία είχε παρατηρηθεί έλλειψη. Τέλος, από την περίοδο των μαχών με τους Ιταλούς, έχουν διαδραματιστεί οι πιο συγλονιστικές συγκινητικές ιστορίες.
Εμφύλιος Πόλεμος
Τελειώνοντας ο Β΄Παγκόσμιος πόλεμος, εκτός από μια καταρρακωμένη Ελλάδα, άφησε πίσω του και μια διχασμένη Ελλάδα. Η χώρα χωρίστηκε απ'άκρη σ'άκρη, έτσι κι ο Πεντάλοφος.
Με τη συμφωνία της Βάρκιζαας στις 12-2-1945 επικυρώθηκε η ήττα του ΕΛΑΣ και η Αριστερά τέθηκε οριστικά στο περιθώριο. Ακολούθησαν διώξεις, συλλήψεις, βασανιστήρια, εξορίες και δολοφονίες.Πολλοί αποφάσισαν να γίνουν αντάρτες και τώρα οι Πενταλοφίτισες μάνες δεν ήταν μόνο διχασμένες, αφού κάποιες έλαχε να έχουν παιδιά και στις δύο παρατάξεις, αλλά και "κουρασμένες" όχι από τα δρομολόγια, ούτε από τη μεταφορά τραυματιών και νεκρών, αλλά ψυχολογικά, καθώς δεν άντεχαν να βλέπουν τα παιδιά τους να μισιούνται, να θέλουν να αλληλοσκοτωθούν στο όνομα μιας παράταξης.
Γενικά, ο
εμφύλιος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ίσως ο πιο "νρροπιαστικός" πόλεμος στην ελληνική ιστορία. Τα θύματά του, όχι μόνο στον Πεντάλοφο αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα ήταν πολύ περισσότερα σε σχέση με αυτά του Β΄Παγκοσμίου πολέμου. Και δυστυχώς δεν ήταν μόνο στρατιώτες και αντάρτες, ήταν και γυναίκες, παιδιά που αποτελούσαν τον άμαχο πληθυσμό.
Δ.Κ.