Ζουμπανιώτες Μάστοροι

   Ορεινός και άγωνος ο τόπος από παλιά οδηγούσε τους Ζουμπανιώτες στη μετανάστευση.Τόπος της πέτρας, που η ανάγκη και το τέκνο της, η μαστοριά, τη μετέπλασαν σε εργαλείο στα χέρια του Ζουμπανιώτη μάστορα.Μια τέχνη που τον έκανε περιζήτητο σ'όλο τον Ελλαδικό και όχι μόνο χώρο.Πέτρες να'βρισκε.Μέγας λαξευτής και κάλφας, τις ζωντάνευε σε σχήματα ιδανικής ισορροπίας.

    Ακόμα και σήμερα στην εποχή της ισοπέδωσης και της αστικοποίησης ο Πεντάλοφος κρατάει ακόμα, για να θυμίζει την άλλη Ελλάδα, την Ελλάδα της βουνίσιας φύσης, της ιστορίας και του πολιτισμού.Η αρχιτεκτονική της περιοχής είναι ενιαία, όχι μόνο για το μεγαλύτερο μαστοροχώρι της Μακεδονίας, τον Πεντάλοφο, αλλά των περισσοτέρων οικισμών του Βοϊου.

    Ο τοπικός λαϊκος πολιτισμός του Πενταλόφου είναι συνυφασμένος κατά κύριο λόγο με τους μαστόρους της πέτρας,Σε ολόκληρο το Βόϊο υπάρχουν αξιοθαύμαστα δείγματα μιας ιδιαίτερης Λαϊκης Αρχιτεκτονικής που κυριάρχησε από τις αρχές του 18ου αιώνα, φορείς της οποίας ήταν οι φημισμένοι Μαστοροκαλφάδες.Οι μάστορες αυτοί αποτέλεσαν την αφετηρία μιας ιστορικής πορεάς που έδωσε στους Έλληνες το δικαίωμα να αισθάνονται περήφανοι για τα έργα τους στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.Οργανωμένοι σε συνάφια και συντεχνίες, μιλώντας τη δική τους γλώσσα, τα Κουδαρίτικα, έχτισαν σε όλη τη χώρα, αλλά και πέρα από αυτή.Γι'αυτό το λόγο ο κάθε μάστορας με υπερηφάνεια έλεγε: "Οι Ζουμπανιώτες έχτισαν τον κόσμο".

    "Πέτρα είχαμι, πέτρα δουλιψάμι", μας είπε μια μέρα ένας γέρος μάστορας."Την άμορφη πέτρα πήραμε, με το μάτρακα και την ψυχή μας τη μορφοποιήσαμε και χτίσαμε με αυτή σπίτια, σχολεία, εκκλησίες, βρύσες, καλντερίμια", συμπληρώνει.

      Πάνω στο έργο τους θεμελιώθηκε η σύγχρονη αρχιτεκτονική.Είναι αξιοθαύμαστο το γεγονός πως οι μάστορες εκείνης της εποχής, με τα ελάχιστα μέσα που διέθεταν, κατάφεραν να κατασκευάσουν κτίσματα τέτοιας απαράμιλλης ομορφιάς που αντέχουν στο χρόνο.Δείγμα όλων αυτών είναι η εκκλησία του Αγίου Αχιλλείου.

     Η Πενταλοφίτικη αρχιτεκτονική εντάσσεται στη Μακεδονική αρχιτεκτονική και επηρεάστηκε από τη γειτονική Ήπειρο.Ο τύπος αυτός διαδόθηκε κατά τις μετακινήσεις των μαστόρων και σε άλλες περιοχές της χώρας.Πιθανοί παράγοντες που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της τοπικής αριτεκτονικής είναι : Το έδαφος και η στενότητα του χώρου, οι κλιματολογικές συνθήκες, η μέριμνα για ασφάλεια, η άφθονη πέτρα που υπήρχε στην περιοχή, οι διάφορες ανθρώπινες ανάγκες και οι τεχνικές δυνατότητες των μαστόρων.

     Σ'όλα τα χτίσματα κυριαρχεί η πέτρα.Τα περισσότερα σπίτια έχουν σχήμα ορθογωνίου.Στην αυλή τους βρίσκουμε βοηθητικούς χώρους.Η πόρτα της εξόδου είναι ξύλινη, αρκετά ισχυρή κλείνει από μέσα με αμπάρια.Στο ισόγειο βρίσκονται διάφοροι αποθηκευτικοί χώροι.Σχεδόν σ'όλα τα δωμάτια υπάρχει τζάκι και είναι και αυτό λίθινο.Τα πατώματα κατασκευάζονται από ξύλινες σανίδες και υποβαστάζονται από χοντρά ξύλινα δοκάρια, τις "γριντιές".Η στέγη είναι ξύλινη με ξευκτά που καλύπτονται από αραιό σανίδωμα, πάνω στο οποίο τποθετούνται οι πλάκες.

    Η ανάπτυξη του χωριού στο παρελθόν είναι αποτυπωμένη στην εικόνα του.Είναι σχεδόν εξ'ολοκλήρου πετρόχτιστο και, λόγω της μοναδικής και συγχρόνως όμορφης αρχιτεκτονικής του, ανακηρύχθηκε διατηρητέος οικισμός.Ο τρόπος με τον οποίο έχτιζαν οι Ζουμπανιώτες μάστοροι είναι ευρέως γνωστός και διαδεδομένος σχεδόν σε ολόκληρη την Ελλάδα.

      Μέχρι και σήμερα στο χωριό ελάχιστα είναι τα σπίτια που χτίζονται με διαφορετικό τρόπο, καθώς τα περισότερα ακολουθούν την ιδιαίτερη φυσιογνωμία των παλαιότερων σπιτιών-κτηρίων.

    Δ.Κ.